Centrum Żydowskie w Oświęcimiu

---

Historia Centrum

W roku 1995 w Nowym Jorku zainaugurowano działalność Auschwitz Jewish Center Foundation. Jej głównym celem stało się utworzenie w Oświęcimiu centrum kulturalno-edukacyjnego dedykowanego kulturze żydowskiej. Aby skutecznie zrealizować to ambitne zadanie, w 1996 roku powołano w Polsce pokrewną organizację, znaną jako Fundacja Edukacyjne Centrum Żydowskie w Oświęcimiu. W rezultacie tych działań, w wrześniu 2000 roku, nastąpiło oficjalne otwarcie Centrum Żydowskiego w Oświęcimiu.

Od września 2006 roku, Centrum Żydowskie w Oświęcimiu korzysta z bliskiej współpracy jako stowarzyszenie Muzeum Dziedzictwa Żydowskiego w Nowym Jorku.

Działalność

Centrum Żydowskie w Oświęcimiu realizuje swoją misję poprzez wiele cennych inicjatyw. Oferuje możliwość zwiedzania starodawnej synagogi Chewra Lomdej Misznajot, Muzeum Żydowskiego oraz Domu Rodziny Klugerów, co stanowi ważny punkt w poznawaniu kultury żydowskiej.

Odwiedzający mają okazję uczestniczyć w wycieczkach z przewodnikiem, które prowadzą po wymienionych lokalizacjach oraz po żydowskich śladach w Oświęcimiu, co pozwala na głębsze zrozumienie lokalnej historii.

W celu wzbogacenia wiedzy młodzieży, dla grup szkolnych zarówno krajowych, jak i zagranicznych, centrum organizuje warsztaty edukacyjne. Tematyka zajęć obejmuje judaizm, historię Żydów w Oświęcimiu oraz zagadnienia związane z prawami człowieka.

Dodatkowo, dla studentów, nauczycieli oraz służb mundurowych są przygotowywane specjalne programy studyjne. Skupiają się one na historii Holokaustu oraz na zjawiskach współczesnych, takich jak uprzedzenia i przemoc motywowana nienawiścią, co przyczynia się do uświadamiania społeczeństwa i zwalczania nietolerancji.

Muzeum Żydowskie

Muzeum Żydowskie usytuowane jest w historycznym budynku, który niegdyś należał do rodzin Kornreichów oraz Dattnerów, i jestsi sąsiaduje z pobliską synagogą. Kluczowym punktem wystawy jest eksponat zatytułowany „Oszpicin. Historia żydowskiego Oświęcimia”, który systematycznie przedstawia ponad 400-letnią obecność Żydów w tym mieście poprzez różnorodne zdjęcia, dokumenty, epokowe obiekty oraz multimedia, które obejmują wspomnienia niegdyś żyjących tu żydowskich mieszkańców. Termin „Oszpicin” odnosi się do Oświęcimia używanego przez społeczność żydowską, a w języku jidysz oznacza „gości”.Od niedawna dostępna jest również bezpłatna aplikacja Oszpicin, wspierająca cztery języki: polski, angielski, niemiecki oraz hebrajski.

Zabytki

Zabytki z Wielkiej Synagogi

Muzeum Żydowskie gromadzi także przedmioty, które zostały odkryte podczas wykopalisk prowadzonych w latach 2004-2005, w miejscu gdzie dawniej stała Wielka Synagoga, zniszczona na początku II wojny światowej. Wykopaliska te były prowadzone przez archeologów z Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, a zarządzała nimi dr Małgorzata Grupa. Ekipa archeologiczna odzyskała ponad 400 elementów wyposażenia synagogi, które po starannym odnowieniu i skatalogowaniu weszły w skład zbiorów Muzeum.

Wśród najcenniejszych obiektów pochodzących z Wielkiej Synagogi wyróżniają się różnorodne lampy i żyrandole. Szczególnie ważny jest Ner Tamid, znany jako „wieczne światło”, które zazwyczaj znajdowało się nad aron ha-kodesz. Tradycyjnie jego światło zapalano niezależnie od tego, czy synagoga była otwarta czy nie, co miało przypominać o wiecznie płonącej menorze w starożytnej Świątyni Jerozolimskiej. W ramach wykopalisk odnaleziono także żyrandol oraz menory, które były ważną częścią liturgii.

Rejestr ocalonych

Do jedna z najcenniejszych pozycji w kolekcji Muzeum Żydowskiego zalicza się rejestr Żydów, którzy po wojnie powrócili do Oświęcimia. Dokument ten był prowadzony przez Komitet Żydowski, który powstał w kwietniu 1945 roku, na czele z Maurycym Bodnerem. W rejestrze można odnaleźć nazwiska setek Żydów, którzy przeżyli Zagładę i znów zamieszkali w Oświęcimiu. Co ciekawe, wielu z wpisanych przebywało w mieście krótko, a następnie decydowało się na dalszą podróż. Na liście znajdują się zarówno osoby, które mieszkały tu przed wojną, jak i ocaleni, którzy przybyli z różnych regionów.

Ikonografia

Fotografie i dokumenty żydowskiej społeczności

W zbiorach muzeum można również znaleźć fotografie przedstawiające żydowskich i polskich mieszkańców Oświęcimia sprzed wojny, a także listy, zaświadczenia, oraz zezwolenia, które dokumentują życie lokalnej, wielokulturowej społeczności. Przed wojną Oświęcim był ważnym ośrodkiem życia żydowskiego, gdzie Żydzi stanowili około 60% całej populacji, co przyniosło miastu wyjątkową, bogatą kulturę. Po II wojnie światowej liczba Żydów w mieście znacznie spadła, a wielu z tych, którzy przeżyli, wkrótce wyjechało z Polski. Ekspozycja w Muzeum Żydowskim ma na celu pokazanie dzisiejszym odwiedzającym historii żydowskiej społeczności przedwojennego Oświęcimia poprzez różnorodne zdjęcia, dokumenty oraz relacje ustne od ocalonych.

Synagoga

W Oświęcimiu znajduje się Synagoga Chewra Lomdei Misznajot, która jest jedynym żydowskim domem modlitwy, który przetrwał do dzisiejszych czasów. Jej budowa miała miejsce około 1913 roku, a świątynia pełniła swoje funkcje do 1939 roku. W okresie międzywojennym znajdowała się wśród około dwudziestu żydowskich miejsc modlitwy w Oświęcimiu.

W czasach II wojny światowej Niemcy zniszczyli wnętrze synagogi, przekształcając ją w magazyn amunicji. Po zakończeniu konfliktu, symboliczna grupa ocalonych z Holokaustu mogła ponownie korzystać z synagogi, gromadząc się w niej na modlitwy. W okresie PRL budynek nie miał stałych użytkowników, a jego stan uległ pogorszeniu, aż ostatecznie stał się magazynem dywanów.

W 1998 roku nastąpił przełom: synagoga została zwrócona gminie wyznaniowej żydowskiej w Bielsku-Białej, co uczyniło ją pierwszym żydowskim obiektem kultu religijnego w Polsce, który powrócił w ręce prawowitych spadkobierców po zakończeniu komunizmu. Ta sama gmina w tym samym roku przekazała synagogę Fundacji Edukacyjne Centrum Żydowskie w Oświęcimiu.

Po remoncie w 2000 roku synagoga zyskała nowe życie i znów stała się dostępna dla odwiedzających. Obecnie Synagoga Chewra Lomdei Misznajot nie ma swojego rabina ani zgromadzenia wiernych, lecz jest jedynym żydowskim miejscem kultu religijnego w bliskim sąsiedztwie byłego obozu KL Auschwitz, pełniąc rolę przestrzeni do modlitwy, refleksji i upamiętnienia.

Dom Rodziny Klugerów

W ramach historycznych śladów żydowskiej obecności w Oświęcimiu, za synagogą Chewra Lomdej Misznajot znajduje się zabytkowy dom, który przez wiele lat służył rodzinie Klugerów. Właścicielami nieruchomości byli Symcha i Frida, a ich gromada dzieci liczyła aż dziewięcioro. W wyniku tragicznych wydarzeń II wojny światowej, tylko trzech potomków, w tym Szymon Kluger (1925-2000), przetrwało Holokaust. Po wojnie, Szymon, od 1961 roku aż do końca swoich dni, na nowo zamieszkał w dawnej rodzinnej siedzibie.

Po jego śmierci budynek przeszedł na własność jego spadkobierców, którzy zdecydowali się na jego przekazanie Centrum Żydowskiemu w Oświęcimiu. W 2013 roku zrealizowano kompleksowy remont, przekształcając obiekt w Cafe Bergson, muzealną kawiarnię. Zmodernizowane wnętrze zawiera elementy edukacyjne oraz wystawowe, co wzbogaca ofertę kulturalną prezentowaną w tym miejscu.

Warto podkreślić, że w Cafe Bergson odbywają się różnorodne projekty kulturalne oraz inicjatywy skupiające się na kwestiach dotyczących przeszłości Oświęcimia, jak również współczesnych zagadnień związanych z prawami człowieka oraz ochroną środowiska naturalnego. Zachowały się oryginalne drzwi wejściowe z wyraźnym śladem po mezuzie, co stanowi ważny element historyczny podkreślający bogatą historię tego miejsca.

Nagrody i wyróżnienia

W 2011 roku Centrum Żydowskie w Oświęcimiu otrzymało szczególne uznanie za swoją działalność. Stowarzyszenie Służby za Granicą przyznało mu Austriacką Nagrodę Pamięci Holocaustu. To prestiżowe wyróżnienie jest przyznawane corocznie osobom oraz grupom, które w sposób wyjątkowy przyczyniają się do utrzymania pamięci o ofiarach Zagłady.

---

Oceń: Centrum Żydowskie w Oświęcimiu

---