Edmund Andrzej Wilkosz, urodzony 30 listopada 1912 roku w Oświęcimiu, to postać, która na trwałe zapisała się w historii Polski. Był harcmistrzem oraz podporucznikiem piechoty w Polskich Siłach Zbrojnych. Jego życie zakończyło się tragicznie 18 maja 1944 roku pod Monte Cassino, jednak jego odwaga i poświęcenie zostały docenione poprzez nadanie mu Orderu Virtuti Militari.
Jako harcmistrz, Wilkosz miał znaczący wpływ na młodzież i kształtowanie wartości patriotycznych. Jego działalność w harcerstwie była naznaczona duchem służby i zaangażowania w budowanie silnej wspólnoty.
W czasie II wojny światowej, Edmund Walentynowicz, bo tak brzmiało jego pełne imię, nie wahał się stanąć do walki w obronie ojczyzny. Niech jego pamięć będzie inspiracją dla przyszłych pokoleń, aby nigdy nie zapominały o poświęceniach, które uczyniły wcześniejsze generacje.
Życiorys
Edmund Wilkosz przyszedł na świat w rodzinie Stanisława i Elżbiety, a jego dzieciństwo miało miejsce w Babicach, nieopodal Oświęcimia. Po ukończeniu szkoły podstawowej, kontynuował edukację w Prywatnym Gimnazjum Koedukacyjnym im. ks. Stanisława Konarskiego w Oświęcimiu, które zakończył w 1931 roku. Po zdobyciu matury, postanowił studiować na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ukończył studia w 1936 roku, po czym rozpoczął pisanie pracy magisterskiej. Krótko później podjął zatrudnienie w starostwie powiatu stryjskiego, gdzie pracował aż do 18 września 1939 roku.
Działalność w harcerstwie
Harcerstwo było wielką pasją Wilkosza, w którą zaangażował się jeszcze w latach szkolnych. Wstąpił do Związku Harcerstwa Polskiego 1 lutego 1929 roku jako członek zastępu „Szarych Żubrów” w 1. Męskiej Drużynie Harcerskiej im. ks. Józefa Poniatowskiego w Oświęcimiu. Jego kariera harcerska szybko się rozwijała; po uzyskaniu stopnia podharcmistrza 12 marca 1932 roku, objął dowodzenie nad 1 MDH.
Biorąc udział w licznych obozach oraz kursach, uzyskał imię (pseudonim) „Czarny Żubr”. Z kolei 18 grudnia 1933 roku, na rozkaz komendanta Chorągwi Krakowskiej, dr Władysława Szczygła, został mianowany komendantem Hufca Męskiego w Oświęcimiu. Funkcję tę sprawował do 1938 roku, kiedy to z racji studiów i służby wojskowej w Szkole Podchorążych Rezerwy Piechoty, złożył rezygnację; na jego miejscu pojawił się phm. Feliks Klaja.
W 1940 roku, prawdopodobnie na Węgrzech, zdobył stopień harcmistrza. Był również członkiem pierwszej komendy ZHP na Wschodzie, w której działał aż do 1944 roku.
Szlak bojowy
W wrześniu 1939 roku ewakuowano go do Rumunii, skąd przedostał się na Węgry, a następnie przez Jugosławię, Grecję i Turcję dotarł do Palestyny. W sierpniu 1940 roku, już jako podporucznik, został wcielony do drugiej kompanii Brygady Strzelców Karpackich, utworzonej 12 kwietnia 1940, której dowódcą był pułkownik Stanisław Kopański. Brygada ta przeszła reorganizację i z dniem 12 stycznia 1941 roku przyjęła nazwę Samodzielnej Brygady Strzelców Karpackich (SBSK).
Od drugiej połowy sierpnia do 10 grudnia 1941 roku, SBSK brała udział w brutalnych starciach o Tobruk, gdzie Edmund Wilkosz wyróżnił się swoją odwagą, za co został odznaczony Krzyżem Walecznych. 17 marca 1942 roku, jednostka została wycofana z frontu i przeszła do Palestyny, gdzie 3 maja 1942 roku zreorganizowano ją w 3 Dywizję Strzelców Karpackich (3 DSK), która weszła w skład Armii Polskiej na Wschodzie.
21 lipca 1943 roku wydzielono z Armii Polskiej na Wschodzie 2 Korpus Polski, pod dowództwem gen. dyw. Władysława Andersa. Na przełomie 1943 i 1944 roku, 3 DSK, do której należał ppor. Edmund Wilkosz, została przetransportowana do Włoch. Korpus ten podporządkowano dowództwu alianckiej 15 Grupy Armii, zaangażowanej w konflikty na Półwyspie Apenińskim.
Sytuacja w dniu 2 lutego 1944 roku zmieniła się, gdy 3 Dywizja Strzelców Karpackich rozpoczęła działania w obronie nad rzeką Sangro, włączając się w walki o przełamanie Linii Gustawa, której kluczowym punktem był klasztor na Monte Cassino. Ciężkie starcia miały miejsce w dniach 11-29 maja 1944 roku. Natarcie rozpoczęto w nocy z 11 na 12 maja, a celem było opanowanie wzgórza 593 oraz farmy Massa Albaneta. Mimo zaciętego oporu nieprzyjaciela, udało się zdobyć wzgórze, lecz straty w pierwszym rzucie wynosiły od 30 do 70 procent. Nocą zdecydowano o odwróceniu. W dniach 13-16 maja, jednostka prowadziła działania rozpoznawcze oraz destrukcję pól minowych. W trakcie tych operacji, 14 maja 1944, ppor. Edmund Wilkosz odniósł ciężkie rany, których skutkiem była jego śmierć 18 maja 1944 roku, w szpitalu polowym.
Tego samego dnia, 12 Pułk Ułanów Podolskich zatknął biało-czerwoną flagę na ruinach klasztoru, a hejnał Mariacki, odegrany na Monte Cassino, ogłosił zwycięstwo polskich żołnierzy. Ppor. Edmund Wilkosz został pochowany obok 1 072 poległych żołnierzy Rzeczypospolitej różnych narodowości, na najwyższym stopniu Polskiego Cmentarza Wojennego na Monte Cassino. W swoim reportażu spod Monte Cassino, Melchior Wańkowicz wspomina o ppor. Wilkoszu w części „593 – Góra Ofiarna” oraz w rozdziale „Karpacka rozpoczyna natarcie”.
Ordery i odznaczenia
Edmund Wilkosz został odznaczony wieloma wyróżnieniami za swoje poświęcenie w trakcie wyjątkowo trudnych chwil historii. Poniżej znajduje się lista jego najważniejszych medali i odznaczeń:
- Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari – za Monte Cassino (pośmiertnie),
- Krzyż Walecznych – za Tobruk,
- Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino nr 780 (1944),
- Krzyż Wojskowy – za wojenne męstwo (Wielka Brytania).
Przypisy
- Wymieniony pod imieniem Edward. Lista Krzyży M.C. Polegli 3 Dywizja Strzelców Karpackich. krzyz.montecassino.eu. [dostęp 30.04.2023 r.]
- Melchior Wańkowicz w Monte Cassino wspomina o tysiącu siedemdziesięciu grobach. Liczbę 1072 poległych podaje Witold Skrzypczak w Przeglądzie Polskim on-line. [dostęp 01.12.2007 r.]
- Wykaz poległych 1952, s. 263, jako ppor. Edmund Emanuel Wilkosz.
Pozostali ludzie w kategorii "Wojsko i służby mundurowe":
Władysław Chciuk | Karol Czichowski | Irena Kuśnierzewska-Kabatowa | Eugeniusz Grandowski | Bohdan Geisler | Edward HonkiszOceń: Edmund Wilkosz