Tadeusz Makowski

---

Życiorys

Tadeusz Makowski urodził się w Oświęcimiu, w rodzinie urzędnika kolejowego. Już w 1893 roku zakończył naukę w szkole powszechnej w Wilamowicach z doskonałym wynikiem. W latach 1902–1906 studiował filologię klasyczną oraz polską na Uniwersytecie Jagiellońskim, a następnie w latach 1903–1908 uczył się malarstwa w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie pod okiem J. Stanisławskiego oraz J. Mehoffera.

Na przełomie lat 1908 i 1909 wyjechał do Paryża, gdzie żył aż do swojej śmierci. W swoich wczesnych dziełach pozostał wierny naukom swoich mentorów. W okresie paryskim był zainspirowany freskami P. C. Puvis de Chavannes’a, a także zyskał wpływy grupy kubistów, których spotkał na Montparnassie.

W czasie I wojny światowej, zaproszony przez W. Ślewińskiego, przebywał w Bretanii, do której później wielokrotnie wracał. To właśnie od tego momentu datuje się jego odejście od kubizmu i zwrot ku bezpośrednim obserwacjom natury. Jego malarstwo charakteryzowało się realistycznymi pejzażami, często z postaciami ludzkimi, w stylistyce naiwnych realizmów. Makowski w unikalny sposób łączył wpływy malarstwa niderlandzkiego, kubizmu, polskiej sztuki ludowej oraz współczesnych naiwnych realistów, tworząc indywidualny i poetycki styl, który emanował liryzmem.

Tematyka jego prac często koncentrowała się na dzieciach w różnych scenach życia wiejskiego oraz teatralnego, prezentując je w prymitywnej i nieco geometryzowanej formie. Oprócz malarstwa, Makowski zajmował się grafiką, w tym drzeworytnictwem, oraz przygotowywał ilustracje do książek. W latach 1912–1931 prowadził dziennik, który został opublikowany w 1961 roku w Warszawie.

Zmarł na skutek wylewu krwi do mózgu, a jego ciało spoczęło na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency. Pewnym wydarzeniem w historii jego twórczości była sprzedaż obrazu „Wnętrze” – jednego z trzech nieznanych dzieł artysty, która miała miejsce 20 marca 2011 roku podczas aukcji w Warszawie, przynosząc prywatnemu nabywcy sumę 620 tys. zł. Tadeusz Makowski pozostawił po sobie syna, Kacpra Makowskiego.

Wybrane dzieła

W bogatym dorobku Tadeusza Makowskiego znajdują się liczne dzieła, które odzwierciedlają jego wyjątkowy talent artystyczny. Oto wybrane prace, które zasługują na szczególną uwagę:

• Ananas na talerzu, ok. 1920, olej na płótnie, 24 x 33 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Astry i cynie w glinianym dzbanku, 1917, olej na płótnie, 73 x 42,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Autoportret z paletą i ptaszkiem, ok. 1919, olej na płótnie, 61 x 50 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
• Chłopcy z fujarkami, ok. 1928, olej na płótnie, 81 x 49 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• 14 lipca na wsi, 1928, olej na płótnie, 84 x 104 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Dziad i baba, 1930, olej na płótnie, 82 x 99 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Dzieci z turoniem, 1929, olej na płótnie, 80,5 x 100 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Dziecinne ZOO, ok. 1929, olej na płótnie, 32,5 x 46 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Jazz, 1929, olej na płótnie, 132 x 163 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Kapela dziecięca, 1922, olej na płótnie, 114 x 146 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Kolejarze, ok. 1930, olej na płótnie, 80 x 98,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Mali pierroci, 1930, olej na płótnie, 54,5 x 65 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Mała Gioconda, 1920, olej na płótnie, 73 x 50 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
• Maskarada, 1928, olej na płótnie, 80 x 100 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu,
• Most na Sekwanie, ok. 1913, olej na płótnie, 64,5 x 80 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Na plaży, 1930, olej na płótnie, 65 x 81 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Odlot jaskółek, 1931, olej na płótnie, 39,5 x 26,5 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie,
• Palacze fajek, 1931, olej na płótnie, Muzeum Narodowe we Wrocławiu,
• Portret malarza Marcela Gromaire z rodziną, ok. 1925, olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Portret męski z fajkami, ok. 1930, olej na płótnie, 81 x 66 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Promień słońca, ok. 1930, olej na płótnie, 72,5 x 50 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Rybak, 1930, olej na płótnie, 100 x 80 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Skąpiec, 1932, olej na płótnie, 117,5 x 89 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Słoneczniki, 1907, olej na płótnie, 120 x 135 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu,
• Szermierze, ok. 1931, olej na płótnie, 100 x 81,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Szewc, 1930, olej na płótnie, 105,5 x 81,5 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Teatr dziecięcy, 1931, olej na płótnie, 54 x 65 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Troje dzieci pod drogowskazem, ok. 1930, olej na płótnie, 24,5 x 35,3 cm, Muzeum Śląskie w Katowicach,
• Ukwiecone okno, ok. 1926, olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• Vita brevis, ars longa, 1918, olej na płótnie, 62,5 x 95 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie,
• W oberży, 1931, olej na płótnie, 46,5 x 55,2 cm, Muzeum Narodowe w Poznaniu,
• Wiejskie podwórko, 1928, olej na płótnie, 81 x 100 cm, Muzeum Narodowe w Warszawie.

W oczach krytyków

Warto przywołać słowa krytyków, którzy mieli okazję ocenić twórczość Tadeusza Makowskiego. Jego obrazy wzbudzały w nich różnorodne emocje oraz refleksje. Marcel Gromaire podkreślał, iż „Było w nim coś z niewinnego dziecka – jakaś świeżość, niewinność, a jednocześnie to był bardzo wykształcony człowiek”.

Guillaume Apollinaire z zachwytem opisywał jego talent malarski, zauważając, że „Makowski, prawdziwy talent malarski, jego kolor, to sama wrażliwość”. Dalej Mieczysław Wallis zauważył, że „Makowski sprowadza człowieka do brył i figur, ale pozostawia mu jego duszę”. Ta umiejętność łączenia formy z emocjami czyniła jego dzieła wyjątkowymi.

Ignacy Witz pisał: „O obrazach Tadeusza Makowskiego poeci piszą wiersze. Nie dziwię się temu. Każdy z jego obrazów jest bowiem jak wiersz, tyle w nim czystej poezji, czystego liryzmu i wzruszenia”. Jego obrazy bowiem nie tylko są wizualne, ale mają w sobie duszę i głębię.

Również Roger Brielle zauważył, że „Jego płótna żyją przede wszystkim dziwnym światłem, które ożywia, światłem tajemniczym, feerycznym, świadczącym o mądrej technice, precyzyjnym warsztacie, o pracowitych i owocnych rozmyślaniach malarza nad wszystkimi środkami i możliwościami, nad wiecznym cudem koloru”. To światło, które Makowski stosował, sprawiało, iż jego dzieła były pełne życia.

Juliusz Starzyński dodał, że „Malarstwo Makowskiego – to dokument doskonałego zespolenia „europejskości” z polskością, to szkoła niezawodna artystycznego sumienia”. Jego prace miały za zadanie ukazać to, co najlepsze z różnych tradycji artystycznych.

Na koniec Józef Czapski opisał Makowskiego jako osobę niepewną siebie: „Pewno nie umiał bić się o swoje miejsce, nawet trudno mu było chyba z ludźmi obcować. Był pochłonięty swoim widzeniem świata, swoją poezją kameralną, której i dla której do śmierci szukał wyrazu”. Malarz często pozostawał w cieniu, nie umiejąc wywalczyć dla siebie odpowiedniego miejsca w świecie sztuki.

Ostatnim wnioskiem jest spostrzeżenie Przemysława Trzeciaka, który pisał: „Zgeometryzowane formy postaci, przypominających wyciosane z drewna kukiełki, umiał nasycić ekspresją spojrzeń i gestów jak najbardziej ludzkich. Figurki Makowskiego zbudowane z kul, stożków, ostrosłupów i sześcioboków urzekają wdziękiem i poetyckim czarem”. Te skomplikowane formy i ich egzystencjalne wyrazy są esencją jego twórczości.

---

Oceń: Tadeusz Makowski

---