Łukasz Górnicki

---

Życiorys

Młodość i studia

Łukasz Górnicki przyszedł na świat w Oświęcimiu jako syn ubogich mieszczan, Marcina Góry, znanego również jako Marcin Góra, oraz Anny Gąsiorkówny. Wczesną edukację zdobywał w swoim rodzinnym mieście, co stanowiło fundament jego przyszłej kariery. W tym czasie istotną rolę w jego życiu odegrał wuj Stanisław Gąsiorek, nazywany Anserinusem, który pełnił funkcję kleryka kaplicy królewskiej na Wawelu. Stanisław był nie tylko poetą, ale także kompozytorem oraz dyrygentem zespołu Zygmunta Starego, co wpłynęło na rozwój literacki jego siostrzeńca.

Nie ma jednoznacznych informacji na temat formalnych studiów Górnickiego, jednak istnieje przypuszczenie, że podobnie jak jego znany rodak, Andrzej Patrycy Nidecki, uczęszczał do parafialnej szkoły św. Jana. To tam mógł znaleźć się pod skrzydłami wybitnych nauczycieli, takich jak Wojciech Nowopolczyk oraz Szymon Marycjusz, którzy wykładali łacinę i grekę. W Krakowie, gdzie Górnicki osiedlił się w 1538 roku, z pewnością zetknął się z wpływami włoskimi, w tym z wykładami prowadzącymi przez Franciszka Lismanina oraz Marka de la Torre w klasztorze franciszkanów. Warto zaznaczyć, że Górnicki nie zapisał się na Akademię Krakowską.

Na dworze Zygmunta Augusta

Kariera Łukasza Górnickiego na dworze królewskim rozpoczęła się w młodości i trwała aż do jego śmierci. Około 1545 roku pojawił się na dworze podkanclerzego koronnego, biskupa Samuela Maciejowskiego, który zbudował rezydencję w Prądniku k. Krakowa. Jako pisarz kancelaryjny zyskał dostęp do kręgów literackich i naukowych. Jego praca była szczególnie ważna podczas misji do Siedmiogrodu w 1548 roku oraz pełnienia obowiązków w kancelarii królewskiej od 1552 roku. Po zgonie biskupa Maciejowskiego, Górnicki uczestniczył w kolejnych misjach dyplomatycznych, aż do momentu uzyskania godności bibliotekarza Zygmunta Augusta w 1559 roku.

Przebywając na dworze, Górnicki nawiązywał bliskie relacje z takimi postaciami jak Jan Kochanowski oraz Andrzej Patrycy Nidecki, co sprzyjało jego twórczości literackiej. Z królewskiego zlecenia zajął się przeróbką dzieła Baldassare Castiglione, co doprowadziło do powstania jego własnej wersji arcydzieła, znanej jako Dworzanin. Utwór ten, dzięki adaptacji do polskich realiów, stał się wartościowym wkładem w literaturę renesansową. Górnicki uzyskał również szlachectwo i herb Ogończyk, odcinając się tym samym od swojego ubogiego pochodzenia. W latach 1571/1572 przyjął również starostwo tykocińskie, a jego bliskim kontaktem była Anna Jagiellonka, z którą utrzymywał korespondencję, polegającą na wzajemnych usługach i wsparciu.

Starosta tykociński

Po objęciu stanowiska starosty tykocińskiego, Górnicki podjął intensywną działalność literacką oraz gospodarczą. W okresie tym ożenił się z Barbarą Broniewską, młodszą od siebie o blisko 30 lat. Jako starosta był kontrowersyjną postacią, gdyż wszedł w konflikt zarówno z chłopami, którymi rządził, jak i z szlachtą w związku z majątkowymi sporami. W 1578 roku, na zjeździe szlachty w Brańsku, Górnicki był potępiony za metody rządzenia, co umocniło wrogość w stosunku do jego osoby.

Jednak, mimo trudności, Górnicki rozwijał swoje interesy, nabywając kolejne majątki oraz biorąc odpowiedzialność za zarządzanie rolnictwem. Problemy, jakie go dotykały, nie ustawały przez całe jego życie, a na jego śmierć przypadało pięć toczących się spraw sądowych dotyczących majątku.

Ostatnie ćwierćwiecze

W latach 80. XVI wieku Łukasza Górnickiego dotknęły osobiste tragedie; zmarł jego bliski przyjaciel Jan Kochanowski, a także król Stefan Batory, co wstrząsnęło jego światem. W 1587 roku stracił żonę, pozostawiającą ośmioro dzieci, co skłoniło go do powrotu do literackiej pracy. Jego twórczość zaczęła przybierać formę utworów filozoficznych, w tym wierszowanego przekładu tragedii Seneki, który został wydany pod tytułem Troas, a także dużego traktatu o dobrodziejstwie.

W owym czasie, Górnicki podjął dyskusje na temat ortografii polskiej, co zaowocowało projektem nowego alfabetu. Swoje przemyślenia związane z tym tematem przekazał Janowi Januszowskiemu. W 1598 roku napisał satyryczny utwór, w którym bawił się znaczeniem słowa „raczył”. Górnicki zmarł w Lipnikach pod Tykocinem 22 lipca 1603 roku, a jego ciało spoczęło w kościele bernardynów w Tykocinie.

W historii literatury Staropolskiej Górnicki zajmuje wybitne miejsce jako tłumacz dzieł renesansowych oraz jeden z najznakomitszych stylistów, wnosząc znaczący wkład w rozwój języka polskiego.

Upamiętnienie

W Tykocinie, przy drodze prowadzącej na Tatary, po prawej stronie, w pobliżu zamku, znajduje się krzyż, który został ufundowany przez synów Łukasza Górnickiego. Na jego podstawie umieszczona jest tablica z łacińskim tekstem. Nad nią znajduje się również przetłumaczony tekst, który brzmi:

„ŁUKASZOWI GÓRNICKIEMU/ TYKOCIŃSKIEMU I WASILKOWSKIEMU STAROŚCIE / CZTERECH KRÓLÓW POLSKI ZYGMUNTA AUGUSTA,/ HENRYKA, STEFANA BATOREGO,/ ZYGMUNTA III, SEKRETARZOWI / WIELKIEMU NA DWORZE I W RZECZYPOSPOLITEJ MĘŻOWI,/ MAŁY TEN POMNIK JAN I ŁUKASZ SYNOWIE OJCU (POSTAWILI). / ON SAM DUCHEM, UMYSŁEM, PISMAMI I OBYCZAJAMI WIĘKSZĄ SOBIE I WIECZNĄ PAMIĘĆ U LUDZI ZOSTAWIA. / ZMARŁ ROKU PAŃSKIEGO 1603 DNIA 22 MIESIĄCA LIPCA WIEKU SWEGO 71 LAT”

(tłumaczenie epitafium z języka łacińskiego).

W 1977 roku, na fasadzie kamienicy oznaczonej numerem 2, w Rynku Głównym w Oświęcimiu, odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Górnickiemu, która zawiera następujący tekst:

PILS MANIBUS LUCAE GORNICII / ŁUKASZ GÓRNICKI /1527-1603 / TWÓRCA „DWORZANINA POLSKIEGO” / SEKRETARZ I BIBLIOTEKARZ / ZYGMUNTA AUGUSTA / CHLUBA RODZINNEGO MIASTA OŚWIĘCIMIA / W 450 ROCZNICĘ URODZIN WDZIĘCZNI POTOMNI

Łukasz Górnicki jest również patronem m.in. Miejskiej Biblioteki Publicznej w Oświęcimiu, Miejskiego Gimnazjum nr 2 w Oświęcimiu oraz Książnicy Podlaskiej w Białymstoku.

Dzieła

Łukasz Górnicki, wybitny polski literat i humanista, pozostawił po sobie bogaty dorobek pisarski, obejmujący różnorodne tematy. Poniżej przedstawiamy kilka jego najważniejszych dzieł:

• – Rozmowa O Elekcyey, o Wolności, o Prawie y obyczaiach Polskich Podczas Electiey Krola Iego Mci Zygmunta III czyniona (…), Kraków 1616,
• – Unterredung von der Wahl, Freyheit, Gesetzen und Sitten der Pohlen (…), Breslau und Leipzig [Wrocław, Lipsk] 1753,
• – Lucas Gornicki, Starosten von Tykocin und Wasilkow, Unterredung von der Wahl, Freyheit, Gesetzen und Sitten der Pohlen, zur Zeit der Wahl Sigismund des Dritten verfertiget und ohnlängst nach verbesserter alten pohlnischen Schreibart aufs neue herausgegeben durch J.Z.R.K. Nunmehro (…) ins Deutsche übersetzet und mit (…) dem Leben des Auctoris versehen von Christian Gottlieb Friesen, Breslau [Wrocław] 1762,
• – Clarissimi Viri Lucae Gornickij (…) Actio Adversus Demetrium Et Pro Demetrio, Latine Versa (…) = Sławnego Męża Łukasza Gornickiego (…) Sprawa Przeciw Dymitrowi Y Za Dymitrem, [Wilno] 1788,
• – Rozmowa o Elekcyi, o Wolności, o Prawie, y obyczaiach Polskich. Podczas Elekcyi Króla Jego Mći Zygmunta III czyniona. Pisana przez Łukasza Gornickiego (…). Teraz nowo wydana y w stylu Staro-Polskim nieco poprawiona przez J. Z. R. K., Warszawa 1750-1795,
• – Nowy Karakter Polski Z Drukarnie Lazarzowey: Y Orthographia Polska: Iana Kochanowskiego, (…) Lukasza Gornickie(go), (…) Iana Ianuszowskiego, Kraków 1594 (napisana wspólnie z Janem Januszowskim).

---

Oceń: Łukasz Górnicki

---