Eufrozyn Sagan

---

Życiorys

Eufrozyn Sagan urodził się 8 października 1916 roku w Oświęcimiu. Jego rodzina, ze względu na zawód ojca Andrzeja, który był uznawanym lekarzem weterynarii, często zmieniała miejsce zamieszkania. W 1924 roku Eufrozyn rozpoczął edukację w szkole powszechnej w Nowym Sączu. Po dwóch latach, w wyniku rodzinnych okoliczności, powrócił do Oświęcimia, gdzie ukończył czwartą klasę miejscowej szkoły i kontynuował kształcenie w Gimnazjum Koedukacyjnym im. Księdza Stanisława Konarskiego. Maturę zdał w 1935 roku, a rok później rozpoczął studia przyrodnicze na Uniwersytecie Poznańskim. W 1937 roku przeniósł się do Lwowa, aby kontynuować naukę na tamtejszym Uniwersytecie im. Jana Kazimierza, na wydziale matematyczno-przyrodniczym. W gronie jego wykładowców znaleźli się znakomici naukowcy, w tym antropolog Jan Czekanowski, logik Leon Chwistek, botanik Stanisław Kulczyński oraz geolog Jan Samsonowicz. Niestety, edukacja Eufrozyna została przerwana przez wybuch drugiej wojny światowej.

W czasie jesieni 1939 roku Eufrozyn wrócił do Oświęcimia, gdzie podjął pracę jako sprzedawca w lokalnym sklepie. W 1941 roku został zmuszony przez władze niemieckie do pracy w fabryce I.G. Farbenindustrie w Dworach, a także angażował się w budowę szosy i pracę jako pomocnik mierniczego. W 1943 roku trafił do Wiednia, gdzie pracował w zakładzie zajmującym się preparatami przyrodniczymi. Po zakończeniu wojny wrócił do Oświęcimia przez punkt repatriacyjny w Sanoku. Jak wynika z jego życiorysu spisanego w 1955 roku, przez pewien czas prowadził kursy repolonizacyjne dla autochtonicznej ludności Bytomia.

Pobyt Eufrozyna w Oświęcimiu nie trwał długo. Jesienią 1945 roku wyjechał do krewnych w Otmuchowie, gdzie pomagał w organizacji gospodarstwa rolnego. Z kolei w 1946 roku przeniósł się na Dolny Śląsk. W Kowarach założył firmę zajmującą się produkcją pomocy szkolnych, jednak już rok później musiał ją zlikwidować. Następnie przeprowadził się do Wałbrzycha, gdzie jego przyrodni brat Marek pełnił rolę kierownika muzeum, a Eufrozyn został zatrudniony w tej samej instytucji na stanowisku preparatora w dziale geologiczno-paleontologicznym.

Po rozpoczęciu pracy w muzeum Eufrozyn Sagan zajął się inwentaryzacją i organizowaniem zbiorów geologicznych. W ankiecie Muzeum Ziemi w Warszawie z tamtego okresu możemy przeczytać, że zbiory geologiczne Muzeum Miejskiego w Wałbrzychu obejmowały 1506 okazów, z czego jedynie 689 miało przypisane metryczki. Kolekcja ta zaczęła się formować w 1908 roku, kiedy to utworzono Muzeum Starożytności, które później przekształcono w Muzeum Regionalne. Wartością kolekcji był zbiór 107 okazów flory karbońskiej, które zachowały się w łupkach węglisto-ilastych. W Wałbrzychu istniały także inne zbiory geologiczne, w tym kolekcja Dolnośląskiej Szkoły Górniczej, gromadzona z inicjatywy Adolfa Schütze w latach 1858-1900, a od 1920 roku była pod opieką nauczyciela geografii – Franza Zimmermanna.

Franz Zimmermann, znany w świecie naukowym paleobotanik, był autorem licznych publikacji dotyczących flory górnego dewonu i karbonu w rejonie Wałbrzycha. Niestety, między 1948 a 1949 rokiem część kolekcji została wywieziona do Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie. Po przyjeździe do Wałbrzycha Eufrozyn nawiązał bliską przyjaźń z Franzem Zimmermannem, który stał się jego mentorem. W latach 1949-1956 Zimmermann pracował w Dolnośląskim Oddziale Państwowego Instytutu Geologicznego, którego stacja terenowa była ulokowana w Szczawnie-Zdroju, a zgromadzona tam kolekcja makroflory karbońskiej liczyła około 4000 okazów, co także przyciągnęło Eufrozyna do aktywnej współpracy z ośrodkami naukowymi.

Na końcu lat 40. Eufrozyn rozpoczął budowę własnej kolekcji paleobotanicznej. Okazy gromadził w terenie i z fragmentów skał, które były transportowane z miejscowych kopalń węgla na hałdy. Dzięki jego inicjatywie, kolekcja paleobotaniczna Muzeum Miejskiego w Wałbrzychu dynamicznie rosła i na początku 1966 roku przekroczyła liczbę tysiąca okazów. To jednak nie było wszystko – wiele z jego zbiorów przekazywał do różnych muzeów i szkół w kraju. Przyczynił się do tego, że Wałbrzych stał się miejscem przyciągającym pasjonatów geologii. W latach 1957-1972 aktywnie uczestniczył w działalności popularyzującej wiedzę o geologicznej przeszłości regionu. W 1958 roku z jego inicjatywy powstało koło młodzieżowe Polskiego Towarzystwa Miłośników Nauk o Ziemi, a w 1960 roku w Wałbrzychu utworzono Koło Wałbrzyskie PTMNoZ, które organizowało zjazdy i wydawało własny „Biuletyn Informacyjny”. Eufrozyn Sagan zyskał tytuł Członka Honorowego tego Towarzystwa w 1972 roku.

W czasie swojej pracy Eufrozyn Sagan opublikował kilka cenionych prac naukowych dotyczących roślin karbońskich. Po przejściu na emeryturę, w początku lat 80. rozpoczął tworzenie katalogu zbioru paleobotanicznego w trzech tomach pod tytułem „Atlas roślin karbońskich”. Pierwszy zeszyt, „Rośliny widłakowe (Lycophyta)”, ukazał się w 1981 roku, a dwa lata później opublikowano drugi zeszyt, „Rośliny skrzypowe (Equisetophyta)”. Trzeci tom, który miał zawierać katalog paproci zarodnikowych i nasiennych, niestety nie ujrzał światła dziennego z powodu postępującej choroby Eufrozyna.

W 1991 roku, będąc w złym stanie zdrowia i opiekując się chorą żoną Rudolfiną, Eufrozyn przekazał w darze muzeum znaczną część swojego księgozbioru paleobotanicznego oraz opracowania naukowe. W zbiorach zachowały się również jego osobiste korespondencje z wieloma wybitnymi naukowcami, w tym z Franzem Zimmermannem oraz polskimi paleobotanikami – Marią Rejmanówną, Danutą Zdebską i Mikołajem Kostyniukiem. Wśród odznaczeń, które Eufrozyn otrzymał za swoją działalność, znajdują się m.in. Medal 10-lecia Polski Ludowej oraz złota odznaka „Zasłużony dla Dolnego Śląska”.

Na krótko przed śmiercią Eufrozyn Sagan znalazł się w domu opieki w Wambierzycach, gdzie była także jego żona. Zmarł 31 marca 1995 roku, a jego miejsce spoczynku znajduje się w części parafialnej cmentarza przy ul. Przemysłowej w Wałbrzychu. Po otwarciu Centrum Kultury i Sztuki Stara Kopalnia, zbiory Eufrozyna Sagana zostały skatalogowane i będą prezentowane publicznie.

Eufrozyn Sagan zasłużony dla Wałbrzycha

W listopadzie 2016 roku decyzja Rady Miejskiej Wałbrzycha została jednogłośnie podjęta, aby pośmiertnie uhonorować Eufrozyna Sagana przyznając mu tytuł Zasłużony dla Miasta Wałbrzycha. Podczas ostatniej sesji, przewodnicząca rady oraz wiceprezydent miasta wręczyli specjalny dyplom potwierdzający tę decyzję, który został przekazany rodzinie długoletniego kierownika i wicedyrektora wałbrzyskiego muzeum.

Inicjatywa tego uhonorowania wyszła od Elżbiety Kwiatkowskiej-Wyrwisz, prezesa Fundacji Museion w Wałbrzychu, oraz Marcina Kuleszo, specjalisty ds. geologii w Centrum Nauki i Sztuki Stara Kopalnia w Wałbrzychu.

W 14 listopada 2022 roku na skwerze zlokalizowanym przy rondzie, gdzie ul. 1 Maja łączy się z Limanowskiego, odsłonięto tablicę pamiątkową, która upamiętnia Eufrozyna Sagana jako patrona tego miejsca.

---

Oceń: Eufrozyn Sagan

---